Konkordato Takas Mahsup Yasağı Ve Teminat Senetlerinin Durumu

Konkordato Takas Mahsup Yasağı

Borca batık olma veya borcunu ödeyememe riskine binaen konkordato müessesesine başvuran borçlunun, gelecekteki ticarî faaliyetinin devam edebilmesi için bir takım düzenlemeler yapılarak, mevcut ticarî faaliyetin borçlu yararına korunması hedeflenmiştir. Esasen borçlu yararına olarak gözüken ve alacaklıları bazı tedbir hükümlerine zorlayan kanun düzenlemeleri, konkordatonun başarıya ulaşması ihtimalinde, alacaklıların da alacaklarına kavuşabilmesinin önünü açarak borçlu ile alacaklılar arasında bir denge kurmaktadır. Zira iflas ihtimali göz önünde bulundurulduğunda, alacaklının konkordato ile alacağına (en azından tamamına) kavuşma ihtimalinin daha yüksek olduğu genel olarak kabul edilmektedir. Konkordatoya başvuran borçlu ile alacaklıları arasında denge oluşturmaya ve her iki tarafın da menfaatini gözetmeye yönelik yapılan düzenlemelerden birisi ise, alacaklıların takas/mahsup işlemi yapmasının kısıtlanmasıdır.

Konkordato alacaklısının takas/mahsup işlemi yapmasının kısıtlanması, kaynağını 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 294. Maddesinin dördüncü fıkrasının yapmış olduğu atıftan almaktadır. 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu’nun 200 vd. hükümlerinde düzenlenen “takas” hükümleri, İİK. 294/4 madde fıkrasının yapmış olduğu atıf gereği konkordato müessesesi için de uygulama alanı bulmaktadır. Söz konusu madde fıkrası, iflasa ilişkin takas hükümlerine atıf yapmış olsa da konkordato kapsamında yer alan takas da iflasın açılması değil, geçici mühletin ilan edildiği tarih esas alınacaktır.

Bu açıklamalar ışığında, konkordato kapsamında takas yapılamayacak durumlar şöyledir;

• Konkordatoya başvuran borçlunun (iflasta müflis) borçlusu, geçici mühletin ilanından sonra konkordato borçlusunun alacaklısı olursa;
• Konkordatoya başvuran borçlunun alacaklısı, geçici mühletin ilanından sonra konkordato borçlusunun borçlusu olursa;
• Alacaklının alacağı hamiline muharrer bir senede müstenit ise;

Takas yapılamaz.

Bu durumların haricinde, anonim, limited ve kooperatif şirketlerin konkordato geçici mühletin ilan edilmesi halinde, esas sözleşme gereği ödenmesi gereken hisse senedi bedelleri henüz ödenmemiş olanlar veya konması taahhüt edilmesine rağmen konmamış olan sermayeler bu şirketlerin borçları ile takas edilemez. Takas işleminin önlenmesine yönelik söz konusu hükümler istisna hükümler olması nedeniyle, bu düzenlemeler dışında kalan durumlarda ise kural olarak takas işlemi yapılabilecektir.

Konkordatoda Teminat Olarak Verilen Çeklerin (Senetlerin) Durumu

Uygulama da genellikle bankaların kredi kullandırması karşılığında, teminat maksadıyla verilen çekler (senetler) bulunmaktadır. Söz konusu senetler taşıdığı genel maksat itibariyle teminat olarak verilmiş olsa da, ilgili bankaya temlik cirosu yapılmak suretiyle devredildiğinden, bu çekler üzerinde ciddi ihtilaflar meydana gelmektedir. Bu hususta kredi sağlanması amacıyla bankalara ciro işlemi yapılarak verilen çek ve senetlerin hukukî niteliğinin netleştirilmesi gerekmektedir.

Bankalara verilen çek/senetlerin her ne kadar ciro yapılamk suretiyle devri yapılmış olsa da, ilgili banka ve müşterisi (konkordatoya başvuran borçlu) arasındaki kredi ilişkisinin bir bütün olarak ele alınması gerekmektedir. Zira, söz konusu çek/senetler, bir borca mahsup edilmek üzere değil, bir borcun teminat altına alınması amacıyla teslim edilmektedir. Birçok bankanın teminatlara ilişkin yapmış olduğu düzenlemelere bakıldığında, bir alacağın devri sözleşmesi kapsamında teslim edilen senetlerin kredi ilişkisinde teminat teşkil edeceği, borcun tamamen veya kısmen ödenmemesi halinde doğrudan mahsup edilebileceği açıklamalarına yer verilmektedir.

Alacağın temliki sözleşmesi kapsamında yapılan çek/senet temlik işlemi, her ne kadar temlik cirosuyla verilmiş olsa da, esas mahiyeti teminat teşkil etmesidir. Bu tür temlik (devir) işlemlerine itibar ve itimada müstenit (teminat için temlik) denilmektedir.

Teminat maksadıyla yapılan temlik işlemi, alelade (basit) bir temlikin şartlarına tabi olduğundan, aynı hüküm ve sonuçları doğuracaktır. Bir diğer ifadeyle, alacağı temlik alan kişi burada da yeni alacaklı konumunda yer alacaktır. TTK. 684. Madde düzenlemesinde, “ciro ve zilyedliğin geçirilmesi ile poliçeden (çekten) doğan bütün haklar devrolunur.” Bu durumun doğal sonucu olarak temlik edilen, söz konusu alacak üzerinde serbestçe tasarruf edebilecek ve kendi namına ilgili borçludan alacağın tahsili yoluna gidebilecektir. Ancak bu durum, söz konusu alacağı (çek/seneti) temlik eden kişinin, temlik edilene olan borçlarına aykırı davrandığı takdirde,  temlik alana talep hakkı verecektir. Bu durumun bir diğer ispatı, şayet (teminat olarak) temlik verilmesine neden olunan borç (Örn; kredi borcu) sonra erdiğinde, söz konusu alacağın (çek/senetin) temlik veren kişiye iade edilmesi gerekecektir. Dolayısıyla, kredi borcu sona erdiğinde temlik alan, söz konusu alacak temliki (çek/senet) üzerinde tahsil yoluna gidemeyecek, çek/senetleri iade etmek durumunda kalacaktır.

Bankaya teminat amacıyla temlik edilen alacak, bir çekten kaynaklı ise, bu durumda çek üzerinde yapılan ciro işleminin hukukî niteliğine değinmek gerekir. Kambiyo senetlerinden poliçe ve bonoda rehin cirosu yapılabilmesi mümkün iken, çekte rehin cirosu yapılması hukuksal açıdan mümkün değildir. Doktrinde, çekler hakkında her ne kadar rehin cirosuyla devredilebilmesi mümkün olmasa da, olayımıza benzer bir yöntemle “örtülü rehin cirosu” yoluyla çekin rehnedilebilmesinin mümkün olduğu değerlendirmelerine yer verilmektedir. Yargı içtihatlarında da, bir çekin belli bir borcun ifasının teminatı amacıyla, fakat bu borçla bağlantısı gösterilmeden verilmesinin mümkün olduğu yönünde uygulamalar bulunmaktadır. Dolayısıyla, doktrin ve yerleşik yargı içtihatlarında doğrultusunda, alacağın temliki sözleşmesi kapsamında teminat amacı taşıyan ve gizli (örtülü) rehin cirosuyla devredilen çek üzerinde, temlik alan (örn;banka) yetkili hamil olamayacağından, ilgili çekin konkordato kapsamında alınacak tedbir gereği konkordato hesabına iade edilmesi mümkündür.

Konkordato müessesesi ile ödeme güçlüğü içerisinde veya borca batık durumda bulunan borçlunun borçlarını ödeyebilmesi ve aynı zamanda faaliyetine devam edebilmesi amaçlanmaktadır. Bu sayede iflasa tâbi olanlar açısından, iflas etmenin önüne geçilmiş olmakta ve borçlu ile alacaklıları yararına, hatta kamusal fayda sağlayan bir kurum haline gelmektedir. Konkordatonun ticarî faaliyetler üzerinde gerek taraflar gerekse kamusal fayda anlamında önemli olması sebebiyle, kanunda borçlunun malvarlığının muhafazası bakımından oldukça geniş tedbirler alınabilmesine imkân sağlanmaktadır. Bunlardan ilki, İİK. 287. Madde düzenlemesi gereğince, konkordatoya başvuran borçlunun malvarlığı muhafazası için gerekli bütün tedbirlerin alınabilmesidir. Bu sayede borçlunun, faaliyetine engel teşkil edecek malvarlığındaki eksilmelerin önüne geçilerek, konkordato başarıyla nihayete erdirilebilecektir.

Netice itibariyle, temlik edilen (teminat olarak alan) (örn; banka), ilgili senetlerin temlik cirosuyla alındığı ve dolayısıyla ilgili senet üzerindeki tüm hakların kendilerine ait olduğu yönünde bir takım tezler öne sürse de, senedin veriliş maksadı ve olayda uygulanan mahsup işlemi olup olmadığı bir bütün olarak ele alındığında, konkordato amacına uygun şekilde teminat senetlerinin iadesinin istenilebilmektedir. Zira bu yönde uygulamada elde edilen çeşitli mahkeme kararları da bulunmaktadır.

Konkordato müessesesinde, borçlunun mevcudunun muhafaza edilmesi ve özellikle bankalar tarafından borçluya ait banka hesabında yer alan mevduat üzerinde blokenin engellenmesi amacıyla, İİK. 287 hükmü uyarınca tedbir kararı alınabilir. Zira, teminat maksadıyla verilen senetlerin, borca doğrudan mahsup edilmediği hususu göz önünde bulundurulmalıdır. Şayet, görünüşteki temlikin yönelik olduğu esas borç sona erdiğinde teminat olarak verilen senet (alacak), veren tarafa iade edilmek durumunda kalacağı açıktır. Konkordato uygulamasında, teminat olarak verilen çekler hakkında, henüz tahsil edilmemiş çeklerin konkordatoya başvurana iade edilmesine yönelik tedbir kararları verilebilmektedir. Ayrıca, teminat olarak verilen söz konusu çeklerden tahsil edilenlerin ise, tahsil bedellerinin konkordato komiserleri yönetimindeki banka hesabına yatırılması yönünde tedbir kararları da uygulanabilmektedir. Zira, tahsil edilen bedeller takas mahsup yasağı kapsamında yer alacağından, ilgili bankanın konkordato mühleti içerisinde bu tahsil edilen miktarı borca mahsup etmesi söz konusu olamaz. Dolayısıyla, konkordato müessesesinin amacına uygun olarak alınabilecek bu yöndeki tedbir kararları, konkordatoya başvuran borçlunun mevcudunun muhafaza edilmesinin yanında  alacaklıların ve hatta kamunun yararına olacağından, konkordato yargılamasında her zaman uygulanabilir olabilecektir.

Emsal Mahkeme Kararları:

--------------------------------------------------------------------------------------------------